5 chorób samotności: zapobiegnij im zapewniając towarzystwo osobie starszej w Twojej rodzinie

Nowoczesna medycyna pozwala nam żyć dłużej, ale płacimy za ten przywilej cenę częstych wizyt w aptece i u lekarza rodzinnego. Z biegiem czasu zapadamy na przeróżne choroby – często przewlekłe. Nadciśnienie, cukrzyca, miażdżyca, choroby serca czy choroby stawów to tzw. choroby cywilizacyjne. Choroby cywilizacyjne znacznie zwiększają ryzyko umieralności i uprzykrzają nasze życie nieprzyjemnymi objawami i koniecznością powiększenia domowej apteczki o kolejne opakowanie leków. Ryzyko wystąpienia różnego rodzaju chorób cywilizacyjnych można zmniejszyć przy pomocy zmian w stylu życia. Dobra dieta, aktywność fizyczna, rzucenie palenia i odstawienie alkoholu znacznie pomogą nam żyć dłużej, ale też zdrowiej. Okazuje się jednak, że przez ostatnie lata umykał nam jeden z najważniejszych czynników który może pomóc w profilaktyce: unikanie samotności.

Czym jest samotność?

Na poczucie samotności składa się poczucie braku przynależności, braku troski, przywiązania, bliskości drugiej osoby. I chociaż samotność to emocjonalne odczucie wewnętrzne – jest ono spowodowane brakiem interakcji z innymi ludźmi. Każdy z nas potrzebuje innego rodzaju i ilości interakcji, żeby zaspokoić swoją potrzebę kontaktu ze społeczeństwem.

Jakość ponad ilość

Jakość interakcji jest bardzo ważna, a badania pokazują, że osoby starsze mogą czuć się samotnie nawet jeśli spędzają czas wśród innych ludzi. Jest to szczególny problem dotykający osób starszych mieszkających w tzw. Domach Seniora. Wydawałoby się, że seniorzy spędzają tam czas wśród innych osób starszych i pracowników ośrodka i mogą nawiązać z nimi więzi. Niestety, wysoki poziom rotacji pracowników i mieszkańców, a także umiejscowienie osoby starszej w zupełnie nowym i nieznanym otoczeniu ma wręcz odwrotny efekt; porównywalny do przeniesienia dziecka do nowej szkoły w połowie roku szkolnego. Zupełna zmiana otoczenia i ciągła rotacja grona seniorów i pracowników zaostrza poczucie braku przynależenia i powoduje zwiększone poczucie samotności.

Spędzanie złotych lat życia w miejscu zamieszkania, w znanym środowisku i wśród znajomych i przyjaciół pozwala zapobiec samotności. Z postępem lat, osoba starsza może potrzebować pomocy przy niektórych czynnościach życia codziennego – ważne jest, żeby opiekun czy pomocnik był dopasowany do osoby starszej i mógł rozwinąć osobistą więź. W Superwnuku dbamy o to, żeby osoba starsza zawsze czuła się komfortowo w swoim własnym, dobrze znanym otoczeniu, wśród swoich bliskich.

Samotność a zdrowie

Na nasze zdrowie wpływa bardzo wiele czynników, o czym przeczytasz tutaj. Środowisko społeczne, w którym funkcjonujemy ma niezwykle istotne znaczenie. Badania naukowe z ostatnich lat jednoznacznie wskazują, że unikanie samotności pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób cywilizacyjnych.

1. Przewlekłe choroby serca

Nie bez przyczyny w tak wielu kulturach serce było uważane za miejsce, w którym rodzą się uczucia. Od buddyjskiej Sutry Serca po chrześcijańskie dzieła św. Ignacego Loyoli o „zakamarkach serca” organ ten był uważany za centrum uczuć człowieka. Stan emocjonalny człowieka wpływa na hormonalną równowagę, w tym na układ neuroendokrynny i hormony układu współczulnego takie jak adrenalina, wazopresyna i angiotensyna. Te hormony bezpośrednio wpływają na układ sercowo-naczyniowy i mogą decydować o jego zdrowiu.

Badaniach kliniczne osób cierpiących na wysoki poziom samotności udowadniają znaczne różnice w funkcjonowanie układu krwionośnego: samotność zwiększa opór w naczyniach krwionośnych, i zmniejsza objętość krwi wyrzucaną z serca z każdym uderzeniem. Oznacza to, że nasza „pompa” musi pracować ciężej – bo dysponuje mniejszą objętością – i musi pokonać większe opory w naczyniach. Zwiększa to ryzyko wystąpienia niedokrwiennej choroby serca.

Jedno z pierwszych badań na ten temat pochodzi z Finlandii (1988). Dr Pekka Puska udowadnia, że starsi mężczyźni którzy doświadczają większego poczucia samotności są dotknięci zwiększonym o 65% ryzykiem zapadnięcia na choroby sercowo-naczyniowe i chorobę niedokrwienną serca.

Zapoczątkowane wtedy badania zostały wieńczy artykuł brytyjskich badaczy w Heart (British Medical Journal): w badaniu ponad czterech tysięcy pacjentów z zawałem serca i ponad trzech tysięcy pacjentów z udarem, niedobór i zła jakość kontaktów społecznych zwiększa ryzyko zawału serca o 29% i ryzyko udaru o 32%.

Dbając o jakość i ilość kontaktów społecznych wśród osób starszych może więc bezpośrednio zredukować ryzyko wystąpienia zawału i udaru.

2. Nowotwory

Wzrastający wiek to największy czynnik ryzyka w występowaniu chorób nowotworowych. Z biegiem czasu, wzrasta ryzyko wystąpienia błędu w mechanizmach podziału komórkowego. Wzrasta też ekspozycja na czynniki ryzyka takie jak promieniowanie, toksyny, alkohol czy dym papierosowy.

Wyjaśnienie biologiczne relacji między samotnością, ryzykiem wystąpienia choroby nowotworowej, a także ryzykiem umieralności z powodu choroby nowotworowej jest zbadane dużo mniej, w porównaniu do chorób sercowych. To nic dziwnego – nowotwory to duża grupa chorób które mogą dotykać wszystkich organów ciała, a żaden nowotwór nie jest taki sam.

Pierwsze badania na z zeszłego roku wskazują na możliwość wystąpienia związku między mniejszą przeżywalnością chorób nowotworowych i samotnością – szczególnie przy niektórych typach nowotworów z długim okresem leczenia.

Wiemy jednak, że wraz z biegiem choroby nowotworowej osoby, które na nią zapadły, doświadczają coraz większego poczucia samotności. Im dłużej trwa choroba – tym większe jest to poczucie. W rozmowach z osobami z chorobą nowotworową zwiększona samotność i odcięcie od życia społecznego to często motyw przewodni ich doświadczenia. W momencie diagnozy, rodzina i przyjaciele często oferują swoje wsparcie i starają się wesprzeć osobę bliską. Z biegiem czasu, oferty pomocy i okazywanie troski spada. Z drugiej strony leczenie chorób nowotworowych – operacje, chemioterapia i radioterapia niesamowicie utrudniają funkcjonowanie społeczne na poziomie sprzed diagnozy. Efekty uboczne leków: zmęczenie, nudności, ale także zaangażowanie czasowe w przebieg leczenia i częste pobyty w szpitalach skutecznie utrudniają branie udziału w życiu codziennym: spotkaniach z przyjaciółmi, urodzinach, czy wypadach do kina. Jest to szczególnie utrudnione w okresie pandemii COVID-19 wśród osób których układ odpornościowy jest osłabiony przez chemioterapię.

Dlatego tak ważne jest, żeby okazywać wsparcie osobom z chorobą nowotworową – szczególnie w dalszym okresie trwania leczenia, kiedy samotność zaczyna doskwierać najbardziej.

3. Demencja

Demencja to tak naprawdę grupa chorób utrudniających prawidłowe funkcjonowanie umysłu. Choroba ta wpływa na poszczególne domeny funkcji umysłu: pamięć, język, skupienie, ale też zdolności ruchowe i zdolności społeczne. Poszczególne rodzaje demencji są powodowane przez różne czynniki – a w niektórych przypadkach, dzisiejsza nauka nie zna przyczyny choroby. Niemniej jednak, starszy wiek przy zapadnięciu na chorobę to wspólna cecha wszystkich rodzajów demencji.

I znowu – tak jak w poprzednich przypadkach – samotność jest jednym z udowodnionych czynników ryzyka. Pierwsze badania w 1994 wskazały, że osoby żyjące samotnie i bez stałego kontaktu z rodziną i przyjaciółmi szybciej tracą poszczególne funkcje umysłowe, jeśli zapadną na demencję. Późniejsze badania wykazują, że osamotnienie wpływa negatywnie na umiejętności komunikacji mówionej, pamięć długo- i krótkotrwałą wśród starszych osób.

Szczególnie w przypadku demencji, kontakt ludzki musi być obecny nie tylko w aspekcie ilości, ale też jakości. Wysoka jakość kontaktu społecznego zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera o 23%. Wysoka jakość jest tworzona przez długotrwałe i głębokie związki międzyludzkie. Niezmienność osób obecnych w życiu osoby starszej pozwala na zbudowanie głębszych więzi – czy to rodzinnych, przyjacielskich czy też więzi ze stałym opiekunem.

4.Używki i zdrowy styl życia

Wspominaliśmy wcześniej o innych czynnikach wpływających na rozwój chorób cywilizacyjnych – zdrowa dieta, aktywność fizyczna czy unikanie używek. Samotność jest jednak ściśle związana z motywacją do podjęcia i podtrzymania takiego zdrowego trybu życia.

Osoby narażone na samotność częściej sięgają po papierosy, rzadziej ćwiczą, i częściej sięgają po niezdrowe jedzenie – prowadząc do otyłości.

Różnice w zachowaniach zdrowotnych są tłumaczone między innymi przez częstsze występowanie depresji i mniejsze zadowolenie z życia wśród osób starszych, które często odczuwają samotność.

5. Złamane serce

Na sam koniec zostawiamy „zespół złamanego serca” czyli kardiomiopatię takotsubo.

A: zdrowe serce B: zespół takotsubo C: naczynie takotsubo

Nazwa choroby pochodzi od japońskich pojemników do łapania ośmiornic zwanych właśnie Tako-Tsubo. W wyniku stresującego wydarzenia, koniuszek lewej komory serca zamiera, co prowadzi do serca przybierającego kształt naczynia Tako-Tsubo.

Zespół takotsubo występuje wśród osób w szóstej i siódmej dekadzie życia, najczęściej w reakcji na stresujące wydarzenie. Najczęstszy stresor prowadzący do wystąpienia zespołu takotsubo to utrata bliskiej osoby – często małżonka.

Na szczęście schorzenie najczęściej przechodzi samoczynnie w okresie kilku tygodni i funkcja serca wraca do normalności.

Podsumowanie

Opisujemy pięć różnych sposobów w jaki samotność negatywnie wpływa na zdrowie osób starszych. Utrzymywanie stałych, wysokiej jakości więzi społecznych jest kluczowe dla utrzymania się w dobrym zdrowiu w starszym wieku.

W zespole Superwnuk wiemy, że seniorzy najczęściej nie chcą zmieniać miejsca zamieszkania w starszym wieku. Jak widać – mają do tego bardzo dobre przyczyny. Zwyczaje, więzi i znajomości stworzone w lokalnej społeczności pomagają zachować nie tylko zdrowie psychiczne, ale i fizyczne. Wspomagając osobę starszą w codziennych czynnościach życiowych w ich własnym środowisku pozwalamy zachować zdrowie na dużo dłużej. Zobacz jak możemy Ci w tym pomóc!

Źródła

1. Amieva, H., Stoykova, R., Matharan, F., Helmer, C., Antonucci, T. and Dartigues, J., 2010. What Aspects of Social Network Are Protective for Dementia? Not the Quantity But the Quality of Social Interactions Is Protective Up to 15 Years Later. Psychosomatic Medicine, 72(9), pp.905-911.

2. Costello, E., 1983. Loneliness: A sourcebook of current theory, research and therapy. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 14(3), p.281.

3. Deckx, L., van den Akker, M. and Buntinx, F., 2014. Risk factors for loneliness in patients with cancer: A systematic literature review and meta-analysis. European Journal of Oncology Nursing, 18(5), pp.466-477.

4. Hawkley, L., Burleson, M., Berntson, G. and Cacioppo, J., 2003. Loneliness in everyday life: Cardiovascular activity, psychosocial context, and health behaviors. Journal of Personality and Social Psychology, 85(1), pp.105-120.

5. KAPLAN, G., SALONEN, J., COHEN, R., BRAND, R., LEONARD SYME, S. and PUSKA, P., 1988. SOCIAL CONNECTIONS AND MORTALITY FROM ALL CAUSES AND FROM CARDIOVASCULAR DISEASE: PROSPECTIVE EVIDENCE FROM EASTERN FINLAND. American Journal of Epidemiology, 128(2), pp.370-380.

6. Kraav, S., Awoyemi, O., Junttila, N., Vornanen, R., Kauhanen, J., Toikko, T., Lehto, S., Hantunen, S. and Tolmunen, T., 2020. The effects of loneliness and social isolation on all-cause, injury, cancer, and CVD mortality in a cohort of middle-aged Finnish men. A prospective study. Aging & Mental Health, pp.1-10.

7. Lauder, W., Mummery, K., Jones, M. and Caperchione, C., 2006. A comparison of health behaviours in lonely and non-lonely populations. Psychology, Health & Medicine, 11(2), pp.233-245.

8. Rozanski, A., Blumenthal, J. and Kaplan, J., 1999. Impact of Psychological Factors on the Pathogenesis of Cardiovascular Disease and Implications for Therapy. Circulation, 99(16), pp.2192-2217.

9. Shankar, A., Hamer, M., McMunn, A. and Steptoe, A., 2013. Social Isolation and Loneliness. Psychosomatic Medicine, 75(2), pp.161-170.

Łukasz Kamieniarz

Założyciel i pomysłodawca Superwnuka. W wolnym czasie lekarz i aspirujący naukowiec. Wierzy, że seniorzy i ich rodziny zasługują na lepszą jakość opieki.